17 september
Paul Vegter over Geloof in het strafrecht, terecht of niet?
Twee aspecten van het strafrecht zullen centraal staan in deze voordracht: enerzijds de vervolging en berechting van verdachten van een strafbaar feit en anderzijds de tenuitvoerlegging van de vrijheidsstraf. Wat zijn onze opvattingen over en wat verwachten we van de strafrechtelijke sanctie. In samenleving en politiek bestaat een sterk geloof in de werking van het strafrecht en de strafrechtelijke sanctie. Dat geloof komt onder meer voort uit een behoefte aan vergelding enerzijds en de overtuiging dat sancties helpen de samenleving veiliger te maken anderzijds.
Paul Vegter (Velp 1953) raakte tijdens de rechtenstudie in Groningen als reclasseringsvrijwilliger betrokken bij het wel en wee van gevangenen. Dat gaf richting aan zijn verdere ontwikkeling. Naast het verzorgen van onderwijs aan de Nijmeegse universiteit (1978-1991) deed ik onderzoek dat resulteerde in het (losbladig) handboek ‘Het penitentiair recht’ (co-auteur en redacteur) en in een proefschrift ‘Vormen van detentie’. Dit waren de jaren waarin de rechtspositie van gedetineerden, inclusief de mogelijkheid om beklag en/of beroep in te stellen, een aanzienlijk draagvlak kregen in de maatschappij. Het detentieklimaat is aan verandering onderhevig, maar dat neemt niet weg dat ook nu nog in Nederland de koers is gericht op voorbereiding op de terugkeer in de samenleving. Discussie kan er zijn over de vraag of detentie in de kern het individu niet altijd schaadt, of de gevangenis een passende plaats is om iemand te leren geen strafbare feiten te begaan of zelfs om iemand te behandelen. Over dat laatste onderwerp ging mijn Nijmeegse oratie in 1999 (‘Behandelen in de gevangenis’). Op dat terrein is er sindsdien nogal wat in beweging gekomen onder meer een systeem van promoveren en degraderen waarbij goed gedrag en medewerking voorwaarde zijn voor het verlenen van vrijheden. De liefhebbers verwijs ik het leer- en handboek ‘Sanctierecht’, derde druk herziene druk, Deventer 2021.
Na benoeming tot rechter-plaatsvervanger bij de rechtbank Arnhem in 1987 is strafrechtspraak in de periode 1991-2020 als rechter(-commissaris) bij de rechtbank, raadsheer bij het hof en advocaat-generaal bij de Hoge Raad mijn dagelijks werk geweest. Dat betekende niet dat elke dag weer de vraag opkwam waarom er wordt gestraft, maar die vraag keert wel regelmatig terug. Een nogal formeel, maar niet onjuist antwoord, is: omdat er een feit kan worden bewezen dat volgens de wet strafbaar is, terwijl er ook geen bijzondere omstandigheden zijn (denk aan overmacht) die de strafbaarheid uitsluiten. Maar straffen is natuurlijk veel meer: wikken en wegen en veelal ook tobben. Bij bestraffing kan de rechtvaardiging worden gezocht in het verleden (wat er is aangericht). Mag of moet er gestraft worden als vergelding of ter vergelding? Dat tendeert naar de klassieke benadering die ten tijde van de totstandkoming van het tegenwoordig nog geldende Wetboek van Strafrecht in 1886 dominant was. Vergelding is een veelkoppig monster. De plicht om te wreken spreekt mij niet aan. Kan er vergelding zijn zonder vergeving? Of – een meer rationele benadering – is straffen uitsluitend aan de orde als daarmee een doel wordt gediend? Dan is de inschatting van de toekomst bepalend. Heeft de opgelegde straf voor deze dader of andere potentiële daders als consequentie dat er geen nieuwe feiten plaatsvinden? Antwoorden op deze vragen zal (en kan) ik niet geven, maar het schetsen van een kader om er naar huidige wetenschappelijke inzichten nader over te denken zal ik proberen aan te reiken.
15 oktober
Judy Hoekstra in G
esprek over Tegenspraak in vrijheid
Het thema ‘Tegenspraak in vrijheid’ nodigt uit na te denken over het geven en ontvangen van een ander, kritisch geluid. Door tegen te spreken wordt idealiter het denken in gang gezet. Maar over welke vrijheid hebben we het eigenlijk en wat is de rol van erkenning? In een liberale samenleving, waarin een democratie wel ruimte geeft aan de stem van een minderheid, kan erkenning voor de waarde van deze stem niet opgeëist worden. Hoe komen wij eigenlijk aan een vermogen en vaardigheid om met een variatie aan stemmen en geluiden in onze gefragmenteerde wereld om te gaan? Erkenning en tegenspraak hangen in diverse sferen, dimensies, rollen en bubbels samen. Er is een persoonlijk en maatschappelijk belang om tot erkende tegenkracht te komen in een spel van voortdurende bewegingsvrijheid.
In het tweede gedeelte van de avond gaan we filosofisch in gesprek en onderzoeken we gezamenlijk ’tegenspraak in vrijheid’.
Judy is opgeleid tot praktisch filosoof en maakt handig gebruik van haar veelzijdige werkpraktijk. Haar ervaringen in de kunstzinnige bloemensector en in de prestatiegerichte sportwereld komen samen in haar wereld van filosofie. In haar gesprekken, adviezen en trainingen maakt ze gebruik van de praktische ideeën en denkbeelden van de oude en hedendaagse filosofen.
Ze gaat op zoek naar ruimte, mogelijkheden, variatie en spel in denken en doen. Eén van haar thema’s is erkende tegenspraak, waarin ze de kracht van taal, symboliek en verbeelding naar boven haalt.
19 november
Sybe Schaap over (onderwerp volgt)
Sybe Schaap (Lemmer, 1946), filosoof, politiek adviseur en publicist, doceerde filosofie in Amsterdam (Vrije Universiteit) en Praag (Kareluniversiteit). Hij heeft een agrarische achtergrond, was dijkgraaf en daarnaast lid van de Eerste Kamer. Hij is onder meer actief als filosoof en politiek adviseur in Oekraïne. In zijn boeken analyseert hij onder meer het marxisme en communisme, met name het verleidelijke karakter daarvan. Hiertoe verwijst naar Nietzsche, met name diens indringende analyses van het ressentiment. De filosofie van Nietzsche staat ook centraal in enkele van zijn boeken, met name in relatie tot het opkomend populisme. De laatste jaren besteedt hij bijzondere aandacht aan de rechtsstaat en het burgerschap.