19 september
Jan Warndorff over Ik ben de wereld, anders denken in de 21st eeuw.
Homo amore: anders denken en leven in de 21e eeuw.
Wij leven in het multiculturele mondiale dorp en in de schaduw van een dreigende ecologische catastrofe. Dit is een nieuwe situatie die ook om een nieuwe manier van denken vraagt, die bovenal rekening houdt met wat voor alle levende wezens op het spel staat: het leven zelf. Maar daar heeft de westerse filosofie zich nooit goed toe kunnen verhouden, omdat ze de mens als kennend wezen (de ‘homo sapiens’) tegenover een stoffelijke, kenbare werkelijkheid stelt. Terwijl het leven zelf zich niet voordoet als een rationeel kenbaar ding tegenover ons, maar is als een mysterie wat ons overkomt. Hoe zullen we ons hiertoe verhouden? Geïnspireerd door oosterse filosofie en door de levensfilosoof bij uitstek, José Ortega y Gasset (1883-1955), stelt Jan Warndorff voor om het leven te benaderen niet als iets om te leren kennen maar om er zo goed mogelijk van te houden. Maar hoe doe je dat, wat houdt dat in – en is het ook mogelijk om liefhebbend te denken?
Over de spreker
Jan Warndorff is geboren en getogen in West- en Oost-Afrika en verbleef daarnaast ook in de Verenigde Staten, Israël, Engeland en Brazilië. Hij is in 1996 afgestudeerd aan de Universiteit voor Humanistiek. In 2017 verscheen bij Lemniscaat zijn debuut ‘Geen idee: filosofie van het boerenverstand’, gevolgd in 2021 door ‘Ik ben de wereld: anders denken in de 21 e eeuw’. Daarnaast publiceert hij in o.a. NRC, Trouw en Volzin.
17 oktober
Johan Goud over Religie & secularisatie: Een brief die niet meer dicht kan.
Een lezing van Johan Goud over zijn dit jaar verschenen boek Een brief die niet meer dicht kan: gesprek met mijn ongelovige alter ego (2023). Een centrale uitspraak daarin: “Het woordje God is een weerbarstig en explosief woordje, en het moet dat blijven. Welbeschouwd past het binnen geen enkele orde, en in geen enkele theologie.” Het boek heeft veel weerklank gekregen. “Als ik Johan’s boek goed lees is het vooral zijn fascinatie voor de gelaagdheid en rijkdom van de taal, ook en juist waar het gaat over de laatste levensvragen, juist ook daar waar de taal naar adem snakt of uitmondt in zwijgen, die hem uit de greep van de orthodoxie in de armen van filosofie, de literatuur en de poëzie heeft gedreven” (Frits de Lange, Geertekerk, 14-4). “Het gaat hem om ‘als het er echt op aan komt’. Om wat je zou willen geloven, zodat je dán goed zou handelen. Dus gaat het om wat voor iemand je wilt zijn” (Marjoleine de Vos, NRC, 21-5). “Het hele boek is een poging iets te zeggen over het onuitsprekelijke, al dan niet aangeduid met het woord God, of het woordje god” (Stevo Akkerman, Trouw, 7-7).
Johan Goud was hoogleraar aan de Universiteit Utrecht en remonstrants predikant in Den Haag. Hij beweegt zich bij voorkeur in de grensgebieden tussen theologie, filosofie en literatuur. Enkele publikaties: God als raadsel (1992), Onze vluchtige plek van de waarheid, over Rutger Kopland (2012), Onbevangen, de wijsheid van de liefde
28 november
Sybe Schaap over De betekenis van het burgerschap.
Voor de opbouw van onze democratische rechtsstaat is het burgerschap een drijvende kracht geweest. Het burgerschap bracht allen in onze samenleving grondrechten en vrijheden, maar ook plichten en verantwoordelijkheden. Thans is het burgerschap aan slijtage onderhevig. De actieve burger wordt passief, de betrokkenheid bij de democratie neemt af, er wordt teveel van de staat verwacht. Langs geleidelijke weg sluipen autocratische verhoudingen binnen. Uitholling van het burgerschap schept een sfeer van wantrouwen, tussen burgers onderling en tussen burgers en de staat. In de lezing zal worden ingegaan op de noodzaak van herwaardering van het burgerschap.
Aan te bevelen lectuur. S. Schaap, Als alle vertrouwen wegvalt, DAMON
Sybe Schaap (Lemmer, 1946), filosoof, politiek adviseur en publicist, doceerde filosofie in Amsterdam (Vrije Universiteit) en Praag (Kareluniversiteit). Hij heeft een agrarische achtergrond, was dijkgraaf en daarnaast lid van de Eerste Kamer. Hij is onder meer actief als filosoof en politiek adviseur in Oekraïne. In zijn boeken analyseert hij onder meer het marxisme en communisme, met name het verleidelijke karakter daarvan. Hiertoe verwijst naar Nietzsche, met name diens indringende analyses van het ressentiment. De filosofie van Nietzsche staat ook centraal in enkele van zijn boeken, met name in relatie tot het opkomend populisme. De laatste jaren besteedt hij bijzondere aandacht aan de rechtsstaat en het burgerschap.
16 januari 2024
Thijs Lijster over Wat we gemeen hebben.
Wat we gemeen hebben
Een filosofie van de meenten
De economische, ecologische en gezondheidscrises van de afgelopen decennia hebben duidelijk gemaakt dat het neoliberalisme een fundamenteel onhoudbaar systeem is en het mensbeeld van de autonome homo economicus is iets waar steeds minder mensen zich in lijken te herkennen. Maar is er een alternatief?
In mijn lezing zal ik kijken naar de ‘meenten’ (commons), een concept waar de laatste jaren veel aandacht voor is in de politieke filosofie en economie, en dat refereert aan een goed of bron dat niemands bezit is maar waar iedereen gebruik van kan maken. Ik zal betogen dat de meent (of ‘het gemeen’) niet alleen fungeert als alternatief naast het klassieke onderscheid tussen het publieke en het private, maar dat het bovendien een alternatief mens- en wereldbeeld veronderstelt, dat ons een uitweg kan bieden uit de crisis van het neoliberalisme.
Thijs Lijster is als universitair docent kunst- en cultuurfilosofie verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit Antwerpen. Zijn boeken De grote vlucht inwaarts (2016) en Kijken, proeven, denken (2019) werden genomineerd voor de Socrates wisselbeker, de eerste bekroond met de KANTL Essayprijs 2018. In de reeks Nieuw Licht publiceerde hij het pamflet Verenigt U! Arbeid in de 21e eeuw. In oktober 2022 verscheen zijn boek Wat we gemeen hebben bij de Bezige Bij.
20 februari
2024
Tim de Mey over Waarheidsverval.
Waarheidsverval is zeker niet nieuw, maar door het internet en de sociale media heeft het in de voorbije decennia opnieuw een hoge vlucht genomen;
we hebben het over nepnieuws, complottheorieën en propaganda.
Wat vermag filosofie er tegen?
Welke denkbeelden over waarheid, kennis, verantwoording, rationaliteit en betrouwbaarheid kunnen helpen ‘waarheidsverval’ terug te dringen?
Dr. Tim De Mey is universitair docent Theoretische Filosofie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam en gastdocent wetenschapsfilosofie aan de Universiteit van Gent.
In jan 2016 sprak dr. Tim De Mey bij ons over zijn boek “Het voordeel van de twijfel.”
Hij moedigde ons aan zelfkritisch te zijn en te durven twijfelen over …. ja eigenlijk alles.
Hij onderbouwde dat met gedachte-experimenten bekend uit de traditie van het scepticisme.
19 maart
Jeroen Linssen over
Van zelfontplooiing tot zelfdwang
De opkomst van de prestatiemaatschappij bij Bjung-Chul Han en Carl Cederström
Van zelfontplooiing naar zelfdwang (de presentatie inhoud/slides)
De grote idealen van autonomie, authenticiteit, innerlijke groei en zelfontplooiing hebben vandaag een volledig andere gedaante aangenomen. Afkomstig uit de tegencultuur van de jaren zestig en vaak gebruikt als kritiek op het kapitalistische systeem, zijn deze idealen een geïntegreerd onderdeel geworden van de huidige prestatiemaatschappij. Hoe is deze merkwaardige transformatie tot stand gekomen? Hoe zijn de oude idealen uit de hippiecultuur omgevormd tot slogans die de marktmaatschappij van een nieuwe legitimatie voorzien? Aan de hand van twee hedendaagse filosofen (de Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han en de Zweedse filosoof Carl Cederström) wil ik de transformatie naar de huidige prestatiemaatschappij aan een nadere analyse onderwerpen. Byung-Chul Han legt de nadruk op een radicale overgang van bio-politiek naar psycho-politiek. Het individu heeft zich volgens hem inderdaad bevrijd van uiterlijke machten, maar zich in plaats daarvan onderworpen aan een innerlijke dwang die zich uit in de vorm van prestatiedwang. De pathologische gevolgen zijn depressie en burn-out. Carl Cederström beklemtoont de wijziging van ons geluks-ideaal. Het ideaal van de vrije ontplooiing van de persoon, ooit afkomstig uit de tegencultuur, is volgens hem in het teken komen te staan van de verhoging van de eigen marktwaarde, en is op die manier getransformeerd tot een middel om rijk en succesvol te zijn. Het geluks-ideaal was ooit bedoeld om mensen te inspireren hun dromen na te jagen, heden ten dage wordt het gebruikt om zelfuitbuiting en zelfdwang te normaliseren.
Dr. Jeroen Linssen is universitair hoofddocent praktische filosofie aan Radboud Universiteit Nijmegen. Recent publiceerde hij: Hebzucht. Een filosofische geschiedenis van de inhaligheid (2019, Vantilt).
April: De maand van de filosofie